Rozprawa o wolnomyślicielstwie

Rozprawa o wolnomyślicielstwie, Collins Anthony

Pochodząca z 1713 roku Rozprawa o wolnomyślicielstwie Anthony’ego Collinsa (1676–1729), angielskiego deisty i ucznia Johna Locke’a, to jedno z dzieł fundujących Oświecenie. Wyrażony w niej postulat swobody krytycznego namysłu i racjonalnych dociekań dotyczących wszelkich kwestii, jakie może napotkać ludzki rozum, wpisywało się w nowy, osiemnastowieczny model poznania, stanowiąc zarazem wyraz postępującej racjonalizacji religii. Polemiczne zacięcie i ostre pióro Collinsa sprawiło, że w haśle wolnomyślicielstwa optymistyczna wizja czyniącej dziejowe postępy ludzkiej rozumności splata się ze stanowczym sprzeciwem wobec najrozmaitszych zabobonów, zaprawionym sporą dozą antyklerykalizmu. Podobnie jak Chrześcijaństwo bez tajemnic Johna Tolanda (1696), Rozprawa przez lata była źródłem zażartych polemik, niejednokrotnie stanowiąc punkt odniesienia dla podobnej krytyki, z jaką występowano w późniejszych czasach.